Molluskenfauna van Nederland steeds exotischer

Geaderde stekelhoren Rapana venosa uit de Oesterschelde (foto Jeroen Wijsman, WUR)

Exoten zijn van alle tijden, maar de laatste tijd gaat het wel heel snel met de komst van nieuwe molluskensoorten naar Nederland.

Op 17 januari 2020 meldde Nature Today dat de Geaderde stekelhoren (Rapana venosa) in de Oosterschelde is ontdekt is. In het artikel wordt deze forse zeeslak een potentiële bedreiging genoemd voor de oestervisserij. Na de Amerikaanse oesterboorder (Urosalpinx cinerea) en de Japanse stekelhoorn (Ocinebrellus inornatus) is dit de derde ‘bedreiging’ die – ten dele mede door activiteiten van de vissers zelf – in Zeeland zijn intrede heeft gemaakt. De Geaderde stekelhoren was in  de afgelopen jaren al een klein aantal keren waargenomen in de Noordzee, maar het voorkomen in Zeeland is nieuw. Volgens Jeroen Wijsman, onderzoeker bij de WUR, is de Geaderde stekelhoren in 2005 voor het eerst aangetroffen in de Nederlandse Noordzee. Het dier is daar mogelijk via scheepvaart terechtgekomen maar natuurlijke verspreiding vanuit de een bestaande populatie bij het schiereiland Quiberon (Bretagne) wordt ook als mogelijkheid geopperd.

Als we de voor Nederland nieuwe soorten zeenaaktslakken buiten beschouwing laten, evenals de soorten die nog niet eerder waren aangetroffen in het noordelijke deel van de Nederlandse Noordzee, komen we toch al tot zeker 11 nieuw ontdekte soorten sinds september 2018, dus in de afgelopen 16 maanden. Dit betreft dus molluskensoorten die nieuw zijn in de kustwateren en op het land.

Voor de volledigheid volgt hier het overzicht: Japanse zeepbelslak (Haminoea japonica), Aziatische mossel (Arcuatula senhousia), Samengedrukte erwtenmossel (Euglesa compressa), Gevlekte grasslak (Xerotricha conspurcata), een ‘gebochelde’ (land)naaktslak (soort nog niet duidelijk), Vensterglasschelp (Theora lubrica), een onbekend soort wadslakje, de Amerikaanse strandschelp (Mulinia lateralis), een Getraliede mossel  (Ischadium recurvum) en een Brakwaterkorfschelp (Potamocorbula amurensis). De Nederlandse namen, indien genoemd, zijn onder voorbehoud, want nog niet formeel vastgesteld.

Het waarom van het grote aantal nieuwkomers verschilt. Opwarming van de aarde speelt in een aantal gevallen wellicht een rol in het zich kunnen vestigen van soorten, maar het verklaart niet de komst van exoten van verre. Transport door schepen (grote vaart, visserij) is één van de belangrijkste oorzaken. Daarnaast is sprake van toevallige en misschien soms zelfs moedwillige introducties (denk bijvoorbeeld aan de komst van de Chinese moerasslak (Bellamya chinensis) in 2016, en de vergelijkbare introductie van de Chinese vijvermossel (Sinanodonta woodiana)). Bij de ontdekking van sommige (met name kleine) soorten kan toename van onderzoeksinspanning (mede onder invloed van Europees beleid) een rol gespeeld hebben.

Er is overigens niet alleen sprake van de introductie van nieuwe soorten, er zijn ook aanwijzingen voor een verschuiving in molluskenfauna. De stevige aanwezigheid van Muiltje (Crepidula fornicata) in het waddengebied, en wellicht ook de veel recentere toename van Wijde mantel (Aequipecten opercularis) nabij onze waddeneilanden, zijn hiervan voorbeelden.

Met dank aan de berichtgeving in Nature Today.

Meer informatie over de eerste vondst van de Geaderde stekelhoren Rapana venosa in de Oosterschelde, inclusief een foto van de eikapsels van deze soort, vindt u hier (PDF). In dit document wordt ook opgeroepen om vondsten van deze soort te melden.